Nemačka serija Tama (Dark, 2017-2020, Netflix) izazvala je pravu pomamu kada je krenula da se prikazuje. Za kratko vreme privukla je veliki broj gledalaca i dobila kultni status među fanovima naučne fantastike.
Tama istražuje teme vremena, sudbine i egzistencijalne zarobljenosti. Radnja prati četiri porodice u gradiću Winden, dok se misteriozni događaji prepliću kroz različite vremenske periode. U središtu priče je večna petlja u kojoj su likovi zarobljeni, često ponavljajući iste greške.
Simbolika serije Dark je izuzetno bogata i višeslojna. U seriju su utkani religiozni, filozofski, naučni i mitološki simboli koji služe kao vodiči kroz kompleksnu naraciju i dublje značenje same priče. Gledajući Tamu susrećemo se sa putovanjem kroz vreme, crvotočinama i crnim rupama, paralelnim dimenzijama, dualizmom svetlosti i tame, prošlosti i budućnosti, vremenom neizbežnim i neumoljivim, koje bez obzira na sve nezaustavljivo teče, tajnim društvima koja putuju kroz vreme, filozofijom Fridriha Ničea i njegovim večnim povratkom, religijskim motivima koji upućuju na božji plan, sveto trojstvo, slobodnu volju, prvi greh koji su počinili Adam i Eva…
U Tami takođe postoje i mnoge reference iz sveta umetnosti i nauke koje nose određene simbolike i seriji produbljuju značaj i smisao. Najpre tu je knjiga Putovanje kroz vreme koju je napisao H.G. Tanhaus. To je naučna studija o vremenu i istražuje stvari poput putovanja kroz vreme, ciklusa Sunca i Meseca i prirode crvotočina. Zatim tu su slike Adama i Eve naslikane na dva odvojena panela koje upućuju na prve biblijske ljude, prvi greh ali i dvoje protagonista u seriji koji pokušavaju da istraju u svojoj ljubavi i pobede u borbi protiv vremena. Međutim, razlog za pisanje ovog teksta jeste jeziva slika Petra Paula Rubensa Pad prokletih (The Fall of the Damned) koja se u seriji pojavljuje nekoliko puta.
Rubens je ovu monumentalnu baroknu sliku naslikao između 1620–1622. godine. Slika prikazuje trenutak kada grešnici padaju u pakao, proterani sa nebesa nakon Božanskog suda. Ne postoje granice između naslikanih figura, tela su isprepletena, uvijena u agoniji, dok ih anđeli guraju ka večnom prokletstvu.
Grešnici (muškarci, žene, deca) prikazani su u agoniji dok ih hvataju, guraju, vuku, napadaju i proždiru demoni. U donjem delu slike vide se demoni sa glavama životinja koje simbolizuju smrtne grehove – lav (gnev), zmija (oholost), pas (zavist).
Slika je prilično mračna i jeziva jer prikazuje sudbinu svih onih koji su grešili. Večna patnja. Haos i beznađe iz kojeg nema izlaza. Rubens je naslikao božju pravdu, odnosno, božju kaznu, u kojoj nema milosti i nema spasa za proklete.
Sliku Pad prokletih inspirišu različiti biblijski tekstovi, a posebno odlomak iz Jevanđelja po Mateju 13:40–43, koji slikovito prikazuje trenutak Božjeg konačnog suda, ističući razdvajanje pravednih od osuđenih. Prikaz anđela koji zlikovce i grešnike bacaju u ambis naglašava težinu greha i njegove večne posledice.
U srcu teme Pad prokletih utkana je velika simbolika. Istaknuta figura je arhanđeo Mihailo, koji otelotvoruje božansku pravdu. Mihailova uloga ratnika protiv zla ističe borbu između dobra i zla, naglašavajući verovanje u moralni poredak koji podržava božanski autoritet.
Oštar kontrast između svetlosti i tame služi kao snažan simbol podele između raja i pakla. U ovom umetničkom prikazu svetlost označava božansku milost, dok tama otelotvoruje greh i očaj. Ova suprotstavljenost poziva gledaoce da razmotre sopstvena duhovna putovanja i večne posledice svojih postupaka.[1]
Na slici se ne pojavljuje lik Hrista, što ostavlja fokus na večnu kaznu i bezizlaznost.
U tom smislu, slika se i više nego odlično uklapa u ambijent i tematiku serije Tama iako je nastala 4 veka ranije, što opet seriji donosi još jedan aspekt koji upućuje na prošlost i naglašava značaj i uticaj prošlosti na događaje koji će se tek dogoditi. Takođe, slika kroz jedan prikriven način nosi poruku o konstantama u različitim epohama ljudske civilizacije a to su između ostalog, posrnuće čovekovo, potraga za izgubljenim rajem i Sudnji dan.
I Tama se bavi time ali u skladu sa vremenom u kojem je nastala. Rubens je pre 400 godina naslikao svoje veliko delo koje iznosi taj užas ljudskog posrnuća i konačne kazne. Mnogo godina kasnije to delo je čitavom svojom suštinom utkano u ovu seriju kojoj je donelo taj religijski aspekt koji upućuje na greh.
Zanimljivost u vezi slike Pad prokletih
Godine 1959. jedan filozof je posipao kiselinom ovu sliku u pokušaju da natera ljude da obrate pažnju na knjigu koju je napisao, a koju niko nije želeo da objavi. Valter Mencl je smatrao da će oštećenjem slike privući pažnju na sebe, omogućavajući da njegova filozofija o utopijskom univerzalnom miru izađe na videlo. Ono što se u stvarnosti dogodilo jeste da mu je naređeno da plati 80.000 nemačkih maraka, što nije mogao da plati, pa je proveo 3 godine u zatvoru, a njegove teorije su ostale nečuvene. Slika je restaurirana i sada se nalazi u muzeju Stara pinakoteka u Minhenu.[2]
[1] The Fall of the Damned: An Exploration of Artistic Representations and Biblical Significance
[2] Widowcranky: The Fall of the Damned – Peter Paul Rubens