Steampunk je podžanr naučne fantastike koji se dešava u istorijskom 19. veku. Steampunk predstavlja fikciono vremensko razdoblje u kojem se ukršta viktorijanska era sa budućnošću, a vodena para je osnovni pokretač tehnologije. U pitanju je mešavina naučne fantastike, fantastike i istorijske fikcije. Stil, dizajn i moda Steampunka kombinuju istorijske elemente sa anahronističkim tehnološkim karakteristikama inspirisanim naučnom fantastikom. U tom smislu Steampank prikazuje kako bi prošlost izgledala da je budućnost došla ranije.
Tokom industrijske revolucije, parna mašina je bila tehnologija od koje se očekivalo da odvede čoveka na Mesec i dalje. Na kraju je vodena para zamenjena naftom, ali inventivnost i inovacija parne energije iz ovog perioda čine osnovu Steampunka.
Steampunk je prepun nadrealnih ideja. Termin je prvi put upotrebljen da označi granu Cyberpunk fikcije uklopljene u tehnologiju viktorijanske ere. Steampunk je subkultura koja odaje poštovanje zastarelim tehnologijama.[1]
Kako je nastao naziv Steampunk?
Sam naziv Steampunk je kombinacija reči „steam” (para) i „punk” (u smislu subkulturnog otpora, kao što je to slučaj u drugim punk žanrovima, poput Cyberpunka). „Steam” se odnosi na parnu energiju koja je ključna za tehnologiju iz viktorijanskog perioda, dok „punk” označava subverzivni i alternativni pogled na društvo, tehnologiju i umetnost, što je karakteristično za ovaj žanr.
Termin je prvi put upotrebio Keni Vejn Džeter 1987. godine, američki pisac i autor, u članku u kojem je opisivao svoj rad i rad drugih autora koji su pisali u stilu koji kombinuje viktorijansku tehnologiju sa futurističkim elementima. Džeter je koristio izraz Steampunk kako bi opisao dela koja su bila slična Cyberpunku, ali su se dešavala u viktorijanskoj eri i koristile su parnu energiju kao glavnu tehnologiju, umesto računara i digitalnih tehnologija koje su dominirale u Cyberpunku.
Vizuelnost Steampunka
Steampunk inženjering često uključuje vidljive zupčanike i šrafove, kao i analogne satove, mašine na parni pogon (uključujući vozila kao što su vazdušni brodovi koji često nose leteće drvene brodove), rotirajuće propelere i brojčanike. One su uvek napravljene od metala, drveta ili čak stakla, ali nikada od plastike ili drugih savremenih materijala.[2]
Steampunk moda
Steampunk moda često uključuje odeću u viktorijanskom stilu, kao što su odela, prsluci, cilindri i duge haljine. Čipka, koža i mesing su uobičajeni materijali. Nakit i ukrasi su takođe važni za steampunk. Najreprezentativniji je nakit od mesinga / bakra, džepni satovi i naočare. Steampunk nakit često uključuje zupčanike, zupce i druge mehaničke elemente koji su inspirisani tehnologijom viktorijanske ere. Ovi elementi se često koriste kao ukrasni elementi na komadima nakita i mogu da daju nakitu jedinstven i industrijski izgled. Popularni motivi uključuju zupce, satove i morska stvorenja (posebno oktopode). Steampunk je popularan u kospleju, ali se može izraziti i ležernije.[3]
Steampunk književnost
Steampunk nije samo vizuelni stil, već i žanr književnosti koji je postao popularan tokom poslednjih nekoliko decenija. Klasici poput „20.000 milja pod morem“ Žila Verna, i Razbijač kostiju (Boneshaker) Čeri Prist su samo neki od remek-dela koja su definisala Steampunk žanr. Ove knjige prenose čitaoca u svet fantastičnih mašina, parnih vozova i avantura koje se odvijaju u alternativnoj verziji viktorijanskog doba.[4]
Još neki od najreprezentativjnih romana iz sfere Steampunka su:
Filip Riv – Smrtonosne mašine,
Vilijem Gibson i Brus Sterling – The Difference Engine,
Skot Vesetrfild – Levijatan,
Gejl Keridžer – Bezdušna,
Herbert Džordž Vels – Vremeplov,
Kasandra Kler – Mehanički anđeo,
Alan Mur – Liga izuzetnih džentlmena.
Steampunk filmovi i serije
Steampunk estetika našla je svoj put i do filmskog platna, što je doprinelo popularnosti ovog žanra. Filmovi poput Liga izuzetnih džentlmena (The League of Extraordinary Gentlemen) i Hugo donose nam vizuelne spektakle u kojima se susrećemo sa složenim parnim mašinama, futurističkim izumima i tajanstvenim avanturama. Serija „Penny Dreadful“ takođe je postala omiljena među ljubiteljima Steampunka, kombinujući elemente horora, fantastike i viktorijanske estetike.
Karnevalski red (Carnival Row) je trenutno jedna od najpopularnijih tv serija koja je usko vezana za ovaj žanr.[5]
Evo još filmova koji u sebi nose steampunk estetiku:
Put oko sveta za 80 dana (Around the World in 80 Days, 1956, 2004)
Velika trka (The Great Race,1965)
Ti veličanstveni ljudi (Those Magnificent Men, 1965)
Mesec i malj (The Moon and the Sledgehammer, 1971)
Grad izgubljene dece (The City of Lost Children, 1995)
Divlji, divlji zapad (Wild Wild West, 1999)
Vidok (Vidocq, 2001)
Planeta s blagom (Treasure Planet, 2002)
Serija nesrećnih događaja (A Series of Unfortunate Events, 2004)
Van Helsing (2004)
Ogledalo maska (MirrorMask, 2005)
Zlatni kompas (The Golden Compass, 2007)
9 (2009)
Neobične avanture Adele Blank-Sek (Les Aventures Extraordinaires d’Adèle Blanc-Sec, 2010)
Čudovište u Parizu (Un Monstre à Paris, 2011)
Džek i kukavičje srce (Jack and the Cuckoo Heart, 2013)
Oz, veliki i moćni (Oz the Great and Powerful, 2013)
April i lažni svet (April and the Extraordinary World, 2015)
Balerina (Ballerina, 2016)
Dom za neobičnu decu gospođice Peregrin (Miss Peregrine’s Home for Peculiar Children, 2016)
Smrtonosne mašine (Mortal Engines, 2018)
Steampunk muzika
Steampunk je muzički podžanr koji se pojavio kasnih 2000-ih i karakteriše ga spoj elemenata iz viktorijanske muzike, zvukova iz industrijskih pogona i tema naučne fantastike.
Muzika često sadrži kombinaciju akustičnih i elektronskih instrumenata, kao što su duvački instrumenti, harmonike i sintisajzeri, i uključuje teme retro-futurizma, alternativne istorije i tehnologije na parni pogon.
Tekstovi pesama često pevaju o avanturama, istraživanjima i pobunama i mogu se odnositi na istorijske događaje ili književna dela iz viktorijanske ere. Neki popularni steampunk bendovi i umetnici su Abney Park, The Clockwork Quartet i Professor Elemental, The Men That Will Not Be Blamed for Nothing, Steam Powered Giraffe, Unextraordinary Gentlemen…
Steampunk bendovi u svom delovanju i muzičkom izrazu uključuju elemenate steampunk kulture i estetike, kao što je korišćenje starinskih ili mehaničkih instrumenata, oblačenje u viktorijansku ili industrijsko inspirisanu odeću i istraživanje tema povezanih sa naučnom fantastikom, fantazijom i alternativnom istorijom.[6]
Steampunk umetnost
Steampunk kultura inspiraciju pronalazi u književnim delima engleskog pisca H.G. Velsa, koji podržava politički koncept Steampunk-a ili francuskog autora Žila Verna, koja uključuju maštovitu visoko detaljnu tehnologiju.
Ernst Junger je lepo opisao koncept: „Ništa više ne treba očekivati od društva ili države. Spas je u pojedincu. Kao Nemo, glavni lik u Žil Vernovom poznatom delu, Steampunk se ne slavi samo kroz umetnički stil. To je i odbacivanje našeg sadašnjeg društva, koje je zasnovano na ljudskim i tehnološkim principima oblikujući tako korisnu fikciju i identitet futurističke vizije“.[7]
Steampunk umetnost uključuje vrstu umetničkog dela koje se stvara estetskim spajanjem suštinskih elemenata industrijske ere, kao što su zupčanici, lančanici, mehanizmi i delovi mašina, sa Viktorijanskom umetničkom formom. Aspekti steampunk umetnosti i dizajna naglašavaju ravnotežu između forme i funkcije.[8]
Steampunk umetnost pruža umetnicima neograničene mogućnosti spajajući fantastiku sa naukom.
Steampunk video igre
Steampunk je i u svetu video igrica pronašao svoje mesto. Postoji mnogo igrica koje nose estetiku steampunka i odigravaju se steampunk ambijentu i okruženju. Anno: 1800, Bioshock Infinite, Dishonored i Arcanum: Of Steamworks and Magick Obscura samo su neke od igara koje pružaju mogućnost istraživanja alternativnih digitalnih svetova s intrigantnom Steampunk estetikom. Osim video igara, postoje i društvene igre koje nude avanture u svetu parnih mašina, tajnih društava i izazovnih zagonetki. Na sajtu Steampunk fandom postoji ogromna lista steampunk video igrica, pa koga zanima može da dodatno istraži samo klikom na ovaj link.
Steampunk mange, anime i stripovi
Kao i u ostalim vidovima umetnosti i popularne kulture Steampunk je bio odlična podloga za kreiranje mnogih mangi, animea i stripova, a taj ambijent i kombinacija elegantne mode iz viktorijanskog doba sa grubom mehaničkom praktičnošću industrijalizma stvorio je prepoznatljivu estetsku sliku i doživljaj koji je privukao fanove širom sveta. Popularni podžanr u Steampanku je japanski steampunk, koji se sastoji od Steampunk-tematskih manga i anime serija. Anime su se posebno istakle u kreiranju nekih od najboljih priča u steampunk žanru.
Neki od najpoznatijih Steampunk stripova, mangi i anime su:
Sherlock Hound (1984-1985)
Spirit of Wonder (1992)
Metropolis (2001)
Last Exile (2003)
Fullmetal Alchemist (2001-present)
Howl’s Moving Castle (2004)
Steamboy (2004)
Tegami Bachi (2006-2015)
Hollow Fields (2007-2016)
Clockwork Angels: The Graphic Novels (2014)
Vanitas no Carte (The Case Study of Vanitas) (2015-present)
Violet Evergarden (2015-2020)
Princess Principal (2017)
Code: Realize ~Guardian of Rebirth~ (2017)
Beyond The Clouds (2018-2023)
Pastel Memories (2019)
The Thrilling Adventures Of Lovelace And Babbage (2015)[9]
Subkulture i događaji
Steampunk nije samo žanr, već i zajednica entuzijasta koji uživaju u ovom stilu. Steampunk subkulture i konvencije okupljaju ljude koji dele istu strast prema viktorijanskoj estetici i futurističkim idejama. Na ovim događajima okupljaju se ljudi koji misle slično, koji učestvuju u takmičenjima kostima. Steampunk cosplay je takođe popularan vid druženja i zabave, gde ljudi oblače kostime inspirisane ovim žanrom i oponašaju svoje omiljene likove.[10]
Teslapunk
Teslapunk je podžanr spekulativne fikcije koji je sličan Steampunk-u, nazvan po naučniku i pronalazaču Nikoli Tesli, a odnosi se na izmišljene narative ili vizuelne stilove inspirisane pionirima električne energije i električnih uređaja iz 18., 19. i ranog 20. veka.
Ovaj narativ ili stil obično prikazuje alternativnu istoriju u kojoj široko dostupna jeftina (ili besplatna), čista i lako prenosiva električna energija zamenjuje sve prethodne izvore energije (kao što su drvo, ugalj i nafta, kao i parne mašine koje su pokretane njima), ali koja tek treba da bude zamenjena (ili nikada nije zamenjena) drugim „novijim“ izvorima energije (kao što su dizel ili nuklearna energija).
U nekim naracijama, tehnologije slobodne energije su danas uglavnom zaboravljene, ali samo zato što su ih držale u tajnosti određene Vlade ili druge organizacije koje koriste tehnologije za kontrolu masa i sticanja što većeg profita.[11]
Zaključak
Steampunk je zapravo hibridni oblik umetnosti koji spaja naučnu fantastiku sa drugim žanrovima umetnosti poput fantastike, horora, istorijske fikcije, alternativne istorije ili drugih grana spekulativne fikcije. Kao oblik spekulativne fikcije, istražuje alternativnu budućnost ili prošlost, ali može se baviti i stvarnim društvenim pitanjima. U tom smislu on postaje veoma značajan i kompleksan pravac u umetnosti, ali i važan, nedovoljno istražen i slabo prezentovan pojam i pokret u ovom savremenom svetu.
Ukoliko želite da više saznate o Steampanku to možete učiniti na svim linkovanim internet adresama koje se nalaze u ovom tekstu kao i na sajtovima:
[1] Gear gadgets and gizmos.com: What-is-steampunk-all-about
[2] Aesthetics.fandom.com/wiki/Steampunk
[3] Karenhandmade.com: Steampunk and steampunk jewelry exploring the aesthetics of the victorian era and the industrial revolution
[4] Epic Fantasy Shop: Šta je Steampunk?
[5] Epic Fantasy Shop: Šta je Steampunk?
[6] Musicgateway.com: Best-steampunk-bands
[7] DF-Art project: Steampunk art
[8] All about steampunk: Steampunk art
[9] Aesthetics fandom com: Steampunk #Anime, Manga, & Comics
[10] Epic Fantasy Shop: Šta je Steampunk?
[11] Aesthetics fandom: Teslapunk