Objašnjenje Dejvid Linčovog filma Bulevar zvezda

Nakon što je preživela tešku saobraćajnu nesreću u blizini Mulholand drajva, žena potpuno gubi pamćenje. Uplašena i istraumirana, otpočinje bekstvo i skriva se u kući koja pripada holivudskoj glumici. U kući sreće devojku koja je u potrazi za svojom srećom i koja joj pomaže da joj se povrati sećanje. U međuvremenu, poznatog reditelja mafija prisiljava da glavnu ulogu u svom filmu dodeli jednoj glumici, dok monstruozna figura teroriše neimenovanog čoveka.

Hej lepa devojko, vreme je za buđenje.

Teško je poverovati u tvrdnju Dejvida Linča (David Lynch) da sebe ipak ne smatra filmofilom, jer je svaki njegov film veličanstven i urađen sa velikom pažnjom i marljivošću koja može proisteći samo iz brilјantnog uma, duboke lјubavi i razumevanja same suštine filma. Bulevar zvezda (Mulholland Drive, 2001) nije izuzetak. U filmografiji u kojoj je gotovo nemoguće odabrati koji je film značajniji, sa izuzetkom nesupešnog filma Dina (Dune, 1984), Bulevar zvezda predstavlјa vrhunac Linčove poetike.

Bulevar zvezda je taj vrh, granica preko koje autorova estetika nije otišla dalјe. Nije slučajno što je Linčovo filmsko stavaralaštvo nastalo nakon ovog filma, Unutrašnje carstvo (Inland Empire, 2006) i Tvin Piks: Povratak (Twin Peaks: The Return, 2017), samo produžetak onoga što smo već videli u ovom i drugim Linčovim filmovima. To nužno ne znači da je Bulevar zvezda najbolјe od Linča, niti da njegovo kasnije stvaralaštvo ne ispunjava očekivanja: to jednostavno znači da ovaj film označava tu jednu krajnju tačku.

Zanimljiva činjenica o ovom filmu je ta da je startovao kao veliki neuspeh. ABC je pristao da producira Linčov televizijski pilot za novu TV seriju koja je osmišljena tokom emitovanja Tvin Piksa krajem devedesetih godina dvadesetog veka. Projekat je najpre zamišlјen kao izvod (spin-off)^[1] iz same serije, kako se kasnije saznalo – nadajući se da će tako ostvariti veliki profit. Stvari su krenule po zlu jer emiterska kompanija nije bila zadovolјna snimljenim materijalom i odlučila je da odustane od celog projekta. Ali zahvalјujući francuskoj filmskoj produkcijskoj kući Studio Canal, Linč je uspeo da dođe do neobjavlјenog pilot snimka u koji je ubacio novi materijal – četrdesetak minuta novih scena. Ponovo je sve namontirao i pretvorio u film koji je krenuo da se prikazuje u bioskopima 2001. godine. Najslavniji film u poslednjih dvadeset godina započeo je kao odbačeni televizijski projekat: smešno, zar ne?

BBC je pogrešio smatrajući Bulevar zvezda najbolјim filmom 21. veka, jednim revolucinarnim delom povezanim sa klasičnom kinematografijom, koje se gradilo na korenima tog starog Holivuda, na koji je Linč upućivao nekoliko puta (verovatno zbog nostalgije). Zapravo, Bulevar zvezda je poslednje veliko remek-delo 20. veka.

Kao i Zatvoreno ostrvo (Shutter Island, 2010), Bulevar zvezda je film o rascepu ličnosti, ali uprkos Skorsezeovom glavnoj težnji da sklopi i prikaže veliku lјudsku dramu u svojim filmovima, Linč preferira da bude isklјučivo fokusiran na oneiričku dimenziju. Trauma, san i san kao trauma. Bulevar zvezda je najveća studija sna, a samim tim i traume, ikada viđena na filmskom platnu, koja se odvija na tri nivoa preplitanja i preklapanja stvarnosti, sna i podsvesti. Kao i obično, to se dešava bez objašnjenja i gledalac je prepušten samom sebi da stvari postavi određenim redosledom (kao što se desilo i u Hotelu izgubjenih duša, Lost Highway, 1997). Nema tajne koja treba biti otkrivena niti zapetljanog trilera, nema posebne lјudske tragedije. Da biste voleli i razumeli film, neophodno je da mu se prepustite da vas nosi i tako zakoračite u san.

Dajan Selvin (Naomi Vots, Naomi Watts) gaji velike nade da će postati holivudska zvezda, ali nikad nije uspela da se kao glumica probije. Prekida ljubavnu vezu s Kamilom Rouds (Camilla Rhodes, Laura Harring), priznatom glumicom koja joj je pomagala da dobija manje uloge u nekoliko filmova. Nakon što ju je Kamila pozvala na večeru i obezbedila limuzinu da je doveze na Mulholand drajv, njena vožnja je prekinuta: bivša devojka je dočekuje na jednom delu puta i neočekivano je odvodi na zabavu u kuću Adama Kešera (Justin Terou, Justin Theroux), režisera njihovog budućeg filma.

Dajanin veliki šok nakon što su Kamila i Adam objavili svoju veridbu tokom žurke naterao ju je da angažuje ubicu koji će ubiti ženu koju ju je izdala. Ubica joj pokazuje plavi klјuč nagoveštavajući da će kada ga Dajana ponovo vidi, to značiti da je posao obavlјen. Iako je ovo prekretnica u filmu, ona se ne odvija na početku filma, već neposredno pred kraj, tako da sve drugo što se događa u prva dva sata Bulevara zvezda nije ništa drugo nego Dajanin san i podsvesna reakcija njenog uma koji nastoji da se izbori sa lјubavnom aferom i krivicom zbog odluke da se Kamila ubije.

Film, a samim tim i san, zapravo se otvara pogrešnim identitetom: u limuzini duž Mulholand Drajva Kamila se u snu pretvara u Dajanu, i tu se događa rascep, ona preživlјava fatalnu saobraćajnu nesreću. Nakon što je u potpunosti izgubila pamćenje, Dajan / Kamila noću luta ulicama Los Anđelesa i napokon pronalazi sklonište u kući poznate glumice koja je odsutna zbog snimanja filma. U međuvremenu, sanjajući o proboju u tom svetu filma, žena po imenu Beti – ili iskrivlјena i „pročišćena“ projekcija Naomi Vots / Dajane stiže u Grad anđela u pratnji starijeg para sa uznemirujućim osmehom, za koje se na kraju ispostavlja da su projekcija njenog osećaja krivice. Smešta se u stan u vlasništvu njene tetke i glumice u kojem se sada nalazi projekcija Kamile s kojom ulazi u ljubavnu vezu.

Ono što kasnije sledi niz je naizgled besmislenih događaja koji se savršeno uklapaju u protagonistkinjinu logiku sna / krivice. Sagledajmo režisera Kešera, onog kojeg Dajan mrzi, kao jednog bespomoćnog, nesposobnog čoveka nespremnog da se suoči sa prevarom supruge sa čistačem bazena, što je istinita činjenica. Međutim, on je to u snu, na zabavi predstavio kao nešto duhovito, iako je u tom trenutku izgubio kontrolu nad vlastitim filmom jer je podlegao pritiscima mafijaških šefova da angažuje glavnu glumicu u filmu. Razmislimo o plaćenom ubici, onom koji je zapravo angažovan da ubije Kamilu, i koji je nesposoban da obavi posao bez pravljenja problema, kao nesvesni signal da Dajan želi da Kamila bude spašena. Razmislimo o tome da se Dajana / Beti pokazala kao sjajna glumica na audiciji ostavivši prisutne bez teksta, kao i da je nakon toga otišla sa prijatelјicom svoje tetke na drugi filmski set (Kešerov), sa kojeg beži nakon razmenjenih pogleda sa režiserom, pretpostavlјajući da će ona dobiti priliku za tu slavnu glavnu ulogu tek nakon što ona bude ponuđena „devojki sa vezom“, što se ispostavilo da je Kamila Rods, koja ima iste crte lice kao žena koju je prava Kamila polјubila ispred Dajane na vereničkoj zabavi.

Opšti utisak je da je sudbina svakog karaktera upravljana odozgo nekom vrstom sile koja je u mogućnosti kontroliše lјudsku sudbinu. Mnoge misteriozne figure jačaju ovaj osećaj: monstruozni beskućnik koji je na smrt preplašio neimenovanog čoveka na početku filma, koji je zapravo slučajni svedok pakta između Dajane i plaćenog ubice i koji se ponovo pojavlјuje u prelaznom trenutku iz sna u stvarnost kao svojevrsni čuvar podsvesnog uma. Stariji par se ponovo pojavio prilikom Dajaninog poslednjeg nervnog sloma i naterao je na samoubistvo. I konačno veliki lutkar, čovek u invalidskim kolicima koji je sposoban da manevriše snom.

Najupečatljivijii trenutak u filmu odvija se pri samom kraju sna, kada projekcija Kamile postaje svesna svoje amnezije prisetivši se imena „Dajana Selvin“ i usled čega započinje istragu zajedno sa Beti / Dajanom koja ih dovodi do kuće u kojoj otkrivaju izobličen leš žene u fazi raspadanja. Šokirane otkrićem, sklanjanju se u Betinu kuću i konačno stižu u klub Silencio nakon što su imale jednovečernju ljubavnu romansu.

Najfantazmatičniji i najznačajniji trenutak u celom filmu je kada u klubu Silencio koji je zapravo noćno pozorište u kome se „sve snima na kasetu“ pevačica umire na pozornici, dok njen glas ne prestaje da peva pesmu. Po povrataku kući Beti kao da nestaje sa lica zemlje, a Dajana / Kamila pronalazi misterioznu plavu kutiju koju otvara specijalnim plavim klјučem pri čemu se otkriva obmana sna, a sam postupak otvaranja kutije simboliše prolazak u dimenziju stvarnosti.

Iako bi sačinjavanje detalјnog spiska svakog elementa stvarnosti koji se događa u snu zahtevalo pisanje jednog obimnog eseja, u tom nekom brzom osvrtu svakako treba spomenuti Kauboja i njegovo brzo nestajenje u tami na vereničkoj zabavi, Koko – Kešerovu majku u stvarnosti, gazdaricu Betine tetke u snu, koja je klјučni element sna kao i konobaricu koja je zapravo „prava“ Beti, a čiji identitet Dajana u snu uzima za svoj, dok projekcija Kamile u snu pamti ime „Dajana“ i gore pomenutog slučajnog svedoka pakta o ubistvu.

U stvarnosti, osećajući krivicu za smrt svoje prijatelјice / lјubavnice, Dajana ne može da podnese ovu situaciju i doživljava razorni nervni slom. Progonjena od strane starijeg para koji se transofmiše u zastrašujuće stvorenje, odlučuje da počini samoubistvo pucajući sebi puškom u glavu. Tako postaje isti onaj leš koji je pronađen u snu, na taj način predodređujući svoju sudbinu.

U Bulevaru zvezda sadržano je mnogo toga iz filmskih klasika, počevši sa Vrtoglavicom (Vertigo, 1958) Alfreda Hičkoka (Alfred Hitchcock), čija je interakcija između likova već bila okvir za Hotel izgubljenih duša, i nastavlјajući sa atmosferom i ukupnom estetikom filma, u kojoj vidimo da se svi likovi kreću, razgovaraju čak i oblače i sređuju frizure kao u staromodnom noir filmu, uprkos savremenom okruženju priče. Ovaj stilski izbor i ta posebna bezvremenska atmosfera omogućavaju da vreme nema uticaja na ovo veliko remek-delo, čineći ga na taj način besmrtnim. Ukratko rečeno, Bulevar zvezda je ono prvoklasno za svakog filmofila.

Link ka originalnom tekstu: Mulholland Drive: a complete explanation of David Lynch’s movie

Tekst preveo i adaptirao: MIljan Ristić a.k.a eXperiment

[1] Spin-off – je radio ili televizijski program, video igra, film ili bilo koji narativni rad, izveden iz već postojećeg dela i koji je usmeren na više detalјa i različitih aspekata u odnosu na originalno delo (npr. određene teme, likovi ili događaji) (prim.prev).