Nije lako posetiti neku od Baskijatovih izložbi, prevashodno zbog udaljenosti muzeja i galerija, ali i zbog radova koji se nalaze u privatnim kolekcijama. Imao sam tu čast da ove godine u Beču, u okviru izložbe “WOW! The Heidi Horten Collection”1 u Leopold muzeju vidim dva njegova dela. Međutim, velika retrospektivna izložba u ,,Louis Vuitton Foundation‘‘ u Parizu2, predstavlja za mene pravo otkrovenje i prvi pravi susret sa ovim genijalnim umetnikom.
Srž mog teksta je veza između Baskijata i džez muzike, koja je u velikoj meri inspirisala njegovo stvaralaštvo. Žan Mišel Baskijat (1960-1988)3, kao jedan od vodećih figura njujorške vibrantne (andergraund) umetničke scene 80-ih godina 20. veka ne pripada u užem smislu nijednom umetničkom pravcu. Međutim, možemo ga svrstati u neoekspresionizam, pravac koji se razvija krajem 70-ih godina. Neoekspresionizam, iliti Novi divlji, Novi fovisti, aludirajući na eksploziju boja, deformaciju figura, odsustvo linearne perspektive, poput dela fovista sa početka 20. veka, čine reakciju protiv konceptualne umetnosti i minimalizma koji svoj vrhunac dosežu 70-ih godina. Umetnici neoekspresionizma posmatraju svet oko sebe, inspiraciju crpe iz noćnih barova, rok, džez ili elektronske muzike, popularne kulture, egzistencijalizma, brutalnosti i realnosti svakodnevnog života i vraćaju se figurativnim predstavama, pa makar one bile i izražajno apstrahovane i dovedene na ivicu apstraktnog slikarstva. Oni slikaju ekspresivno, brzo, prenose sirovost života na platno, koriste različite metode slikanja, od tradicionalnijih do ekstremnih, baš poput Baskijata. Od grafiti-umetnika, poznatim pod akronimom SAMO (zajedno sa Al Dijazom)4 sa kraja 70-ih godina, Baskijat izrasta u velikog slikara specifičnog i svojevrsnog stila, slikajući unikatnom ličnom ikonografijom i simbolima, kao i kombinovanim tehnikama i materijalima. Rasizam, njujorški geto, policija, umetnikovi heroji u liku sportista ili muzičara, prisno prijateljstvo sa Endijem Vorholom, predstavljaju tipične motive i teme njegove kratke ali veoma plodonosne karijere. Upotreba i ponavljanje određenih reči i imena, dodavanje lista i ostalih znakova uz slikane delove platna, povezuju Baskijatov rad sa Saj Tvomblijem (Cy Twombly), velikim američkim umetnikom apstraktnog ekspresionizma.5
Kao što je već napomenuto, džez muzika predstavlja bitnu kariku u Baskijatovom stvaralaštvu. Njegove moderne forme bi-bap, modal i free jazz, nastale izmedju 40-ih i 60-ih godina, odgovarale su Baskijatovoj prirodi i omogućile su mu inspiraciju u eksperimentisanju novim metodama i načinima rada. Pored džeza su i rep, hip-hop, rok muzika, ali i klasična muzika, zaslužni za stvaranje bogatog opusa. Čarli Parker (Charlie Parker), Luj Armstrong (Louis Armstrong) ili Dizi Gilespi (Dizzy Gillespie) predstavljaju Baskijatove džez idole, koje je u više navrata ovekovečio. Discography I iz 1983. godine (sl. 1) komponovana je samo od informacija – ,,Facts‘‘ o snimanju Parkerovog albuma 1945. godine, sa listom muzičara, lokacijom snimanja, kao i nazivima pesama koji se ponavljaju i stvaraju bi-bap-džez ritam u samoj slici. Takođe je i delo CPRKR iz 1982. godine (sl. 2) (CPRKR je akronim Parkerovog imena), povezano sa Parkerom i iznosi biografske činjenice – mesto i datum smrti, krst, ali i krunu kao sveprisutni simbol u Baskijatovoj umetnosti; u ovom slučaju on ,,kruniše‘‘ velikog muzičara i idola. Triptih Horn Players iz 1983. (sl.3) još je jedan omaž Parkeru i Gilespiju. Kompleksni triptih slavi veliki Parkerov standard, na kome je i Gilespi svirao trubu, kompoziciju Ornithology snimljenu 1946. godine. Na levom i desnom platnu triptiha, naslikani su portreti Parkera i Gilespija, u pratnji njihovih instrumenata saksonfona i trube. Tako predstavljeni, a uz to naslikani na triptihu, koji se od srednjeg veka često koristio za sakralne motive i figure, podsećaju na svece, što u neku ruku za Baskijata i jesu. Kroz bi-bap i ostale džez pravce je mladi Baskijat tražio instrukcije, prosvetljenje, muzika mu je omogućila put ka improvizaciji i novim izražajnim mogućnostima. Imena muzičara, naziv pesme, DOH SHOO DE OBEE sa desne strane Gilespija, njegov česti uzvik tokom koncerata, ali i ostale reči i fraze, lebde na svim delovima triptiha, precrtani ili zaokruženi, a neki od njih označavaju određene sekvence iz života Parkera. U sredini se nalazi još jedan često slikani motiv – neodređena, bezlična glava. Ispod nje, ispisan je izraz King Zulu, preko koje je preslikana reč Ornithology (na slici u tekstu se King Zulu nažalost ne vidi). King Zulu prestavlja aluziju na Luja Armstronga, čiji je to bio nadimak od detinjstva, a samim tim, glava u sredini bi mogla da bude upravo njegova, budući da je uz nju naslikan i predmet nalik trubi. Baskijatov ‘‘džez triptih‘‘ se takođe može uporediti i sa Pikasovim kubističkim remek-delom Tri muzičara iz 1921. godine (sl. 4), a takođe je interesantno i to da je Baskijat bio poznat pod terminom The Black Picasso, zato što je već u svojim ranim 20 godinama bio neverovatno poznat, uspešan i bogat.
U ovom tekstu je naveden mali broj, tačnije 3 dela koja su u direktnoj vezi sa džez muzikom i muzičarima. U ostalim interesantnim primerima Baskijat takođe koristi reči – nazive pesama, umetnika i bitnih stavki vezanih za njih. Tu su uvek prisutni instrumenti, često i note koje vizualizuju zvuk, ali i mnogi skriveni simboli. Baskijat je imao zavidnu kolekciju od 3000 ploča. Tokom slikanja u ateljeju je konstantno slušao muziku, igrao uz nju, a njegov omiljeni džez muzičar je bio Majls Dejvis (Miles Davis). Neverovatna snaga njegovih dela, ekspresionistički sirovi način slikanja, brzi potezi linijom, prelivanje boja, precrtavanje, do- i preslikavanje, ili puko korišćenje reči, izraza i slengova, uz veliku inspiraciju kroz popularnu kulturu, književnost i muziku, postavljaju Baskijata na mesto jednog od najvećih i najznačajnijih umetnika druge polovine 20. veka, koji je preobrazio likovnu scenu i kroz nove teme i ikonografiju osigurao slikarstvu dalji život, oslobođen gušenja i zamora.
“I don’t know how to describe my work,” he (Baskijat, prim. aut.) once reflected. “It’s like asking Miles, ‘How does your horn sound?’”6
[1] https://www.leopoldmuseum.org/en/exhibitions/94/wow
[2] https://www.fondationlouisvuitton.fr/en/exhibitions/exhibition/jean-michel-basquiat.html)
[3] https://www.wikiart.org/de/jean-michel-basquiat/all-works#!#filterName:all-paintings-chronologically,resultType:masonry Njegova dela se mogu videti na Wikiartu.
[4] http://blog.boatpeopleboutique.com/samo-for-the-so-called-avant-garde Neki od njihovih radova na ulicama Njujorka.
[5] https://www.wikiart.org/en/cy-twombly/all-works#!#filterName:all-paintings-chronologically,resultType:masonry Veliki broj njegovih dela se može naći na Wikiart-u.
[6] Citat preuzet sa https://www.nytimes.com/2017/09/22/arts/design/basquiat-barbican-london.html
Filip Blagojević, rođen 07.07.1992. u Negotinu, gde završava osnovnu školu i Negotinsku gimnaziju. U Beču nastavlja studije istorije umetnosti, a trenutno završava master na temu Edvarda Munka i izložbenih strategija na nemačkom govornom području između 1902. i 1909. godine. Objavljivao tekstove na više portala i časopisa (Kultiviši se, Pulse, Buktinja, Riznica, eXperiment…), kao i naučni članak u retrospektivnoj monografiji povodom petogodišnjeg jubileja neformalne umetničke grupe UMETNIK* iz Beograda/Beča. Kao član sektora za kulturu pri Organizaciji sprskih studenata u Beču organizovao izložbe i umetničke večeri. Od 2016. do 2018. godine je bio član redakcije časopisa Buktinja. Polja interesovanja su mu popularna kultura sa akcentom na 60. i 70. godine dvadesetog veka, moderna i savremena umetnost (avangardni i neoavangardni tokovi), kao i vizantijsko fresko-slikarstvo.