Malo je umetničkih dela obožavano ili reprodukovano u tako velikoj meri kao što je to „Poljubac“ Gustava Klimta (1907–08). Raskošni, pozlaćeni zagrlјaji u formi sobnih postera i majici od 10 dolara preplavili su svet, ali pored te komercijalne sveprisutnosti i zastupljenosti slike u današnjici postoji još mnogo toga da se ispriča o slici. Kada je Klimt stvorio svoje remek-delo u jeku bečke avangarde i njene psiho-seksualne revolucije, ono je smatrano bezobrazno erotskim, politički naelektrisanim i umetnički revolucionaranim.
Klimt je već bio neustrašivi vođa bečke avangarde kada je započeo crtanje „Poljupca“ 1907. godine. Kao takav stvorio je strastvene sledbenike i saradnike mladih, ambicioznih umetnika poput Egona Šilea i Oskara Kokoške, koji su pokušavali da iskažu sirova lјudska osećanja. Takođe, od prudističnog austrijskog umetničkog establišmenta načinio je ogorčene neprijatelјe, koji su se protivili besramnoj senzualnosti i estetskoj dekadenciji njegovih dela.
Slikar je sazrevao i odrastao u trenutku dramatične kulturne tranzicije u Austriji. Umetničke institucije starog kova, inspirisane katoličkom pravednošću i viktorijanskom represijom, nastojale su da ograniče kreativno izražavanje i seksualnu slobodu. U isto vreme, intelektualci i umetnici poput Klimta, Sigmunda Frojda, arhitekte Oto Vagnera i kompozitora Gustava Mahlera i Arnolda Šenberga pružali su otpor svojim radovima koji su hrabro izražavali njihove impresije o svetu oko sebe.
Godine 1897. Klimt se udružio sa grupom dalekovidnih umetnika i dizajnera sa kojima je osnovao transgresivni pokret poznat kao Secesija. Naziv pokreta je dat na osnovu drevnog rimskog izraza koji je zapravo označavao „pobunu protiv vladajućih sila“ . Za pokret je bio je odbran herojskii moto: „Svakom dobu njena umetnost, a umetnosti njena sloboda.“ Umetnici iz Secesije odbacili su akademski stil svojih prethodnika u korist dela koja su uklonila granice između umetnosti i života i umetnosti i dizajna. Klimtove slike su sve više isticale teme poput smrtnosti, želјa i psiholoških ispitivanja.
Simbolizam, alegorija i dekoracija postali su umereno sredstvo za prekrivanje njegovih radikalnijih stavova. Pre „Polјupca“ umetnik je istraživao životni ciklus i ulogu seksa u njemu kroz nekoliko monumentalnih muralnih projekata. Univerzitet u Beču je 1900. godine angažovao Klimta da kreira tri plafonske slike na temu filozofije, medicine i pravne prakse. Nјegov otvoreni pristup posebno za medicinu, skandalizovao je njegove pokrovitelјe kada im je prikazao svoje delo. Posebno su polemisali o gomili isprepletenih tela i prikazima ženskih pubičnih dlaka (do tada neviđenih) smatrajući ih pornografskim. Klimt se na kraju povukao iz projekta, poslavši svojim kritičarima moćnu poruku u formi slike pod nazivom „Zlatna ribica“ (1901–02), koja je prvobitno bila naslovlјena „Mojim kritičarima“. Na slici je prikazana nimfa koja zabija golu zadnjicu u lice gledaoca.
Klimtovov čuveni „Betovenov friz” (1902), instaliran u bečkoj zgradi Secesije bio je još eksplicitniji, uvodeći motive vezane za lјubav i seks koji će se kasnije pojaviti u „Polјupcu“. U ovoj metaforičnoj slici lјubav je eliksir koji trijumfuje nad monstruoznim zlom, oslobađajući čovečanstvo od patnje. Nјegova završna oblast, nazvana „Čežnja za srećom pronalazi ispunjenje u sreći“, prikazuje par koji se toliko zanosno grli da se zapravo može sagledati kao jedinstveno biće. Okružuje ih zlatni ovalni oblik, naglašavajući njihovu sjedinjenost. Istoričar umetnosti Patrik Bade u svojoj knjizi o Gustavu Klimtu iz 2011. godine piše: „Kompozicija je upadljivo seksualna, izjednačavajući spasenje sa fizičkom strašću i stvaranjem. Apstraktna, dekorativna okolina para prilično eksplicitno upućuje na oblik falusa u erekciji koji se nalazi unutar vagine“.
Od ovog trenutka u karijeri, Klimt započinje svoju „Zlatnu fazu“ – period u kojem je ukrašavao slike detaljnim pločicama zlatnih listova, urezivajući ih u dizajn čime je pojačavao sjaj i sugestivnost slika. (Kao sin zlatara i gravera, rad sa materijalom je po prirodi stvari nasledio). Iako je u radovima poput „Judit i šef Holofernesa“ (1901) i „Betovenov friz“ ugrađeno zlato, on je ovu tehniku izgradio nakon putovanja u Ravenu u Italiji, 1903. godine gde se susreo sa prekomernom upotrebom zlata u zanatsvu i mozaičkim delima vizantijske umetnosti.
Ubrzo nakon povratka u Beč, Klimt je izradio najveća dela svoje Zlatne faze i, verovatno, celokupne karijere: „Portret Adele Bloč-Bauer I“ (1907) i „Polјubac“. Obe slike kombinuju zlatne i srebrne listove sa spiralnom šarom što aludira na snažne životne snage i telesne obline. Kao što je istoričar umetnosti Ludvig Hevesi napisao: „Klimtova ornamentika je figurativni izraz primalne materije koja je uvek, bez kraja, u stanju toka, okrećući se i uvijajući se u spiralu, zapetljavajući se u vrtlog koji poprima svaki oblik, zebrine pruge koje trepere poput munje, plameni jezici koji u prednjem delu svetlucaju, vinove loze, čvrsto povezane lance, plahovite velove, nežne mreže.
Zaista, s ovim slikama, Klimt je dostigao vrhunac svog autentičnog i prepoznatljivog stila koji je činio fuziju linearnih kompozicija ar nuvoa (Art Nouveau), organskih oblika pokreta umetnosti i zanatstva i sopstvenog interesovanja za lјudske strasti.
U „Polјupcu“ se, kao i u krajnjem području „Betovonovog friza“, muškarac i žena stapaju jedno sa drugim. Nјihova tela su zamaskirana debelim zlatnim ogrtačem, ali Klimt se ne sudržava da sugeriše šta se to krije ispod. Šara uspravnih pravougaonika prekriva muškarca, dok koncentrični krugovi ukrašavaju ženu. Opet, njihovi pojedinačni oblici spajaju se u jedan, falični stub, koji je obavijen ovalnim, vaginalnim oreolom. Bade čak ide toliko daleko da opisuje cveće koje je kaskadno raspoređeno ispod ženksog lika kao „ukras sličan spermatozoidima“, ukazujući da je „trenutak završne ekstaze tek prošao“. Bez obzira na to da li je Klimt zaista upućivao na spermatozoide ili ne, ovakav oblik slikanja sigurno ilustruje trenutke u njegovom radu kada „anatomija modela postaje dekoracija, a dekoracija anatomija“, kao što je zapisala istoričarka umetnosti Alesandra Comini.
Takođe, izraz i držanje Klimtovog ženskog subjekta mora se uzeti u obzir. Dok su neki istoričari tumačili njen povijeni vrat u stranu i zatvorene oči kao znakove seksualne ekstaze, drugi su primetili da je ona možda pokušavala da se odmakne od čoveka, za koga bi moglo da se nasluti da pokušava da je savlada ili obuzda. Klimt je tokom života imao reputaciju Kazanove. U novije vreme njegov erotski rad – posebno njegovi crteži – označeni su kao mizoginistički. Ipak, drugi su primetili kako je Klimt nežno prikazao ovu ženu, pre kao anđeosku protagonistkinju, nego kao opasnu fatalnu ženu – tipologiju istraženu na mnogim drugim njegovim slikama, poput „Judit i šef Holofernesa“.
Taj erotičan, duboko lјudski karakter ljubavnika prikazan u „Poljupcu“, Klimtova ekspanzivna upotreba zlata načinila je bezvremenskim, gotovo besmrtnim. „Teško je ne razmišlјati o slici kao jednoj religioznoj ikoni“, rekla je istoričarka umetnosti dr Beth Haris. „Mislim da je Klimt na neki način pokušavao da stvori modernu ikonu, nešto što nagoveštava transcendentnu percepciju“. Konačno, slika je oda moći lјubavi. „Iako je Klimt video čovečanstvo uhvaćeno u nemilosrdnom stisku beskrajnog ciklusa života i smrti, on je pronašao utehu u životnim silama lјubavi i stvaranja, čiji je sveti karakter proslavio zadivlјujućom poetičnom silom. “ zaključio je Geti.
Kada je slika izložena 1908. godine, na bečkoj godišnjoj izložbi slika, generalno je prihvaćena i glorifikovana kao remek delo. Pre nego što je izložba bila zatvorena, austrijski kralј ju je kupio za ogromnu sumu od 25.000 kruna (što je ekvivalent oko 250.000 američkih dolara danas). Klimtovi dani kao kontroverzne ličnosti su prošli, a da se pri tom on nije odrekao svojih osnovnih uverenja: da izrazi duboku, trajnu snagu lјudske emocije i želјe kroz umetnost.
Veza ka originalnom tekstu: Alexxa Gotthardt: Klimt’s Iconic “Kiss” Sparked a Sexual Revolution in Art
Tekst preveo i adaptirao Miljan Ristić a.k.a eXperiment